نهج‌البلاغه، دریای موج خیزی است که گوهرهای فراوانی در آن یافت می‌شود و بعد از قرآن بهترین دستورهای زندگی مادی و معنوی را در خود دارد و پایه‌هایی برای نظام و دولت اسلامی است.
نهج البلاغه اثری به درخشندگی آفتاب، به لطافت گل، به تحرک امواج، چرا که از قله بلندی، تراوش کرده که چشمه‌های علم و دانش و تقوا از آن سرازیر است آموزه‌های نهج‌البلاغه بسیار گسترده و همه جانبه است و محدود به زمینه خاصی نیست، این امام بزرگ در شرح اسماً و صفات الهی به چهره یک فیلسوف مجسم می‌شود.
در خطبه‌های جهادیه، به سان فرمانده دلاوری است که دقیق‌ترین تاکتیک‌های جنگی را می‌داند، در مسند حکومت و رهبری، شیوه مدیریت صحیح را بیان می‌کند، در مسند اخلاق عبارت‌هایی محکم و عمیق را برای سالک آن شرح می‌دهد.
باری نهج البلاغه جنبه‌های گوناگون نیازهای بشری را به تصویر کشیده است، که یکی از وجوه آشکار آن موضوع نظام و دولت اسلامی است که نگاهی گذرا به مسئله نظام و دولت اسلامی از منظر نهج البلاغه با تاکید بر نامه ۵۳ عهد نامه مالک اشتر داریم.
گفتنی است که پایه گذاری نظام و دولت اسلامی مستلزم توجه به سه مطلب مهم است.
۱ - اهداف و فلسفه نظام و دولت اسلامی در این رابطه موضوع حفظ، ترویج و دفاع از دین، اصلاح کارگزاران و امور اداری، احیای سنت، اقامه حدود الهی، دفاع از کیان جامعه و جهاد با دشمنان، بسط عدالت و مبارزه با فساد در جامعه و… از اهداف دولت اسلامی است که امیرالمومنین علی علیه السلام در نهج‌البلاغه بر آنها تاکید کردند.
۲ - وظایف و تکالیف نظام و دولت اسلامی وظایف و تکالیف دولت اسلامی در چند بخش مورد توجه قرار گرفته است بخش مدیریتی، بخش فرهنگی، بخش سیاسی، اجتماعی، بخش نظامی، امنیتی، بخش قضائی، بخش اقتصادی و غیره.
۳ - ارکان و پایه‌های نظام و دولت اسلامی
عمده ترین ارکان نظام و دولت اسلامی در نهج‌البلاغه بر سه رکن استوار است.
الف: نهاد اجرایی (کارگزاران)
ب: نهاد دیوانی و اداری
ج: نهاد قضاوت و فصل خصومت
امیرالمومنین علی علیه السلام در هر کدام از این نهادها رهنمودهای جامع و کاملی دارد و برای هر بخش از این سه فصل، خصوصیات و ویژگی‌هایی را در نهج البلاغه برشمرده است که در این مقاله به آنها پرداخته شده است.
سید احمد میرعمادی- استاد حوزه و دانشگاه