به گزارش خبرنگار نجوا خبر، دریاچه ارومیه جان ندارد و تا دو ماه آینده کامل خشک می‌شود؛ این خبری ست که در روزهای اخیر در رسانه‌ها منتشر شده است؛ اما چرا نفس‌های این دریاچه حیاتی این‌چنین به شماره افتاده است؟
دریاچه ارومیه یک دریاچه شور در شمال غربی کشور است که طبق تقسیمات کشوری ایران، این دریاچه میان دو استان آذربایجان غربی و استان آذربایجان شرقی قرار گرفته‌است. بررسی نوسانات سطح آب دریاچه‌ها به لحاظ اهمیت، ماهیت و موقعیت این مجموعه‌های آبی، در سال‌های اخیر اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده‌است. دریاچه ارومیه بزرگترین دریاچه داخلی ایران است. مساحت این دریاچه در سال ۱۳۷۷ در حدود شش هزار کیلومتر مربع بود که در ردیف بیست و پنجمین دریاچه بزرگ دنیا از نظر مساحت قرار می‌گیرد. دریاچهٔ ارومیه، بزرگترین دریاچهٔ داخلی ایران، بزرگترین دریاچهٔ آب شور در خاور میانه، و ششمین دریاچهٔ بزرگ آب شور دنیا است.
این دریاچه در آستانه‌ی خشک شدن کامل است؛ اما این خشک شدن، عواقب بسیار برای محیط زیست دارد و موجب برهم خوردن تعادل می‌شود. مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی می‌گوید خشک شدن دریاچه ارومیه موجب اتصال جزایر این دریاچه و ورود حیوانات درنده به آنها شده است. به گفته سعید شهند، در حالی که جزایر دریاچه ارومیه زیستگاه انواع قوچ‌میش ارمنی و گوزن زرد ایرانی است، خشکی دریاچه موجب ورود پلنگ و شغال به این جزایر شده است.
این مقام محیط زیست به تعداد جزایر متصل شده به خشکی اشاره‌ای نکرده است. پیش از آن‌که ۹۵ درصد دریاچه ارومیه خشک شود، این دریاچه دارای ۱۰۲ جزیره بود. مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی همچنین از کاهش تعداد پرندگان مهاجر در پی خشکی دریاچه ارومیه خبر داده است.
در مجموع، خطر خشک شدن دریاچه ارومیه در استان آذربایجان غربی تهدید زیست محیطی برای ایران ومنطقه به شمار می‌رود.
چرا دریاچه ارومیه خشک شده است؟
تحقیقات نشان می‌دهد که سهم عوامل طبیعی در خشک شدن دریاچه ارومیه ۳۱ درصد و سهم عوامل انسانی ۶۹ درصد است که شامل توسعه کشاورزی و احداث سدها و افزایش برداشت از منابع آب زیرزمینی می‌شود و امروز دریاچه ارومیه با ما سخن می‌گوید و با خشک شدن خود فریاد می‌زند که اگر این دریاچه شور خشک شود، جبران خسارات مربوط به ریزگردهای نمکی که از بستر آن به هوا بر می‌خیزند، بسیار سخت‌تر و سنگین‌تر از تأمین آب مورد نیاز دریاچه خواهد بود.
اکنون دریاچه ارومیه روزگار ناخوشی را سپری می‌کند و نفس‌هایش به شماره افتاده است، چون ما افراط در برداشت از آبخوان‌های حوضه داشتیم! البته دستکاری ما در طبیعت دریاچه، سوء مدیریت، برداشت بی رویه آب‌های زیرزمینی و کشاورزی غیر علمی و آب‌بر در این بی‌حالی بی‌تأثیر نبوده است.
خشک شدن بخش‌های وسیعی از دریاچه ارومیه به‌ویژه بخش جنوبی آن در تصاویر ماهواره‌ای اخذ شده مربوط به سال‌های ۱۳۹۴ تا ۱۳۹۸ به وضوح نمایان است. اما از اسفند ماه ۱۳۹۷ و همچنین بهار ۱۳۹۸ به دلیل افزایش بارندگی و آب‌های ورودی به دریاچه، تراز دریاچه ارومیه با سرعت بالایی افزایش یافت و در خرداد ماه از تراز ۱۲۷۲ متر عبور کرد. این تراز با حدود ۱۰ سانتی‌متر کاهش تقریباً تا پایان بهار ۱۳۹۹ حفظ شد اما به دلیل کاهش نزولات جوی و افزایش تبخیر بار دیگر سیر نزولی گرفت و در انتهای تابستان ۱۳۹۹ به مقدار ۱۲۷۱.۵ متر رسید.
به عبارت دیگر با کاهش بارش‌ها و عدم تأمین حق‌آبه‌ها، دریاچه به نقطه اول خود برگشت.
تراز دریاچه ارومیه در شهریورماه سال جاری نسبت به مدت مشابه در سال گذشته ۴۹ سانتی‌متر کاهش داشته و با میانگین بلند مدت نیز ۴.۳۰ متر فاصله دارد. همچنین بر اساس آمارها حجم آبی آن نیز نسبت به مدت مشابه سال گذشته با ۱.۴۵ میلیارد متر مکعب کاهش به ۱.۴۱ میلیارد متر مکعب رسیده است.
علاج بخشی ارومیه
در حال حاضر سطح تراز آب دریاچه ارومیه به اندازه‌ای کاهش یافته است که کفه نمکی آن آشکار شده و به کانون ریزگردهای نمکی و رسوبی تبدیل شده است و این چنین است که "دریاچه ارومیه" با ما حرف می‌زند که نتیجه هر آنچه که کرده‌ایم، امروز دریافت می‌کنیم. او به ما می‌گوید که اگر این دریاچه شور خشک شود، جبران خسارات مربوط به ریزگردهای نمکی که از بستر آن به هوا بر می‌خیزند، بسیار سخت‌تر و سنگین‌تر از تأمین آب مورد نیاز دریاچه خواهد بود.
به اعتقاد محققان زمین‌شناسی دریایی تنها راه علاج و درمان این دریاچه اعتماد به محققان و دانشمندان این حوزه و اجرای طرح‌های فناورانه است. آنها بر این باورند که عمق دریاچه ارومیه با رسوبات نمکی پر شده است و برای نجات آنها باید نیاز آبی آن تأمین شود که با توجه به شرایط خشکسالی کشور، امکان این امر محال به نظر می‌رسد؛ از این رو آنها پیشنهاد می‌دهند که قبل از هر اقدامی باید به حفظ وضع موجود دریاچه همت گمارده شود.آنها گام بعد را تدوین سناریوهای مختلف برای هر یک از شرایط دریاچه (شرایط بارش‌های زیاد و خشکسالی) می‌دانند تا این سناریوها، نقشه راه پیش روی مسؤولان برای حفظ وضع موجود دریاچه باشند.
گزارش: پریسا بختیاری