پژوهش‌‌‌ها در نظام بانکی ایران در سال‌‌‌های اخیر نشان می‌‌‌دهد که برای اخذ خردترین تا کلان‌‌‌ترین وام بانکی، (البته برای کسانی که در مناصب دولتی مشغول به کار نیستند) باید کفش آهنین پوشید تا بتوان با صرف زمانی طولانی و ارائه مدارک به سخت‌‌‌گیرانه‌‌‌ترین شکل ممکن، وام خردی به مبلغ ۵۰ میلیون تومان دریافت کرد.
به گزارش نجواخبر، آمارهای پیرامون این موضوع حاکی از آن است که شعب بانک‌‌‌های مختلف در سراسر کشور سلیقه‌‌‌ای عمل کرده و فرایند وام‌‌‌گیری را به اشکال مختلفی اجرا میکنند. در این گزارش میدانی «دنیای اقتصاد» اخذ وامهای اشتغالزایی، فرزندآوری و ازدواج را در ۸ شعبه از بانک‌‌‌های شهر، پارسیان، دی، صادرات، تجارت، آینده، کشاورزی و سپه مورد بررسی قرار داده است.
وعده تا واقعیت اخذ تسهیلات
در ماه‌‌‌های اخیر، وام کارآفرینی یا اشتغالزایی برای افرادی که به تازگی دوران کارآموزی خود را به پایان رساندند و به دنبال سرمایه اولیه برای راهاندازی حرفه خود هستند سروصدای زیادی به پا کرد؛ چرا که آنها تصور می‌‌‌کردند که مدارک مورد نظر برای اخذ این وام تنها شامل جواز کسب، مدارک مربوط به حرفه مورد نظر، ضامن و... است، اما در واقعیت برخی شعب این موارد را کافی نمی‌‌‌دانند. ضمنا مهلت ثبت‌‌‌نام این وام تا تیر ماه 1402 بوده است. گزارش میدانی «دنیای‌اقتصاد» حاکی از آن است که بانک‌‌‌های نامبرده، به جز بانک دی و بانک شهر، در صورتی این تسهیلات را به مراجعین پرداخت می‌‌‌کردند که از سه نهاد «بنیاد برکت»، «بهزیستی» و «کمیته‌‌‌امداد» معرفی‌‌‌نامه ارائه می‌‌‌کردند و در این صورت فرایند پرداخت تسهیلات آغاز می‌‌‌شد. اما در صورتی که افراد عادی با مدارک مورد نیاز به بانک مراجعه کنند و درخواست وام اشتغالزایی داشته باشند، ارائه تسهیلات به آنها غیرممکن است. برای درک بهتر این موضوع باید به گفت‌وگوی«دنیای‌اقتصاد» با مسئولان حوزه تسهیلات نگاهی انداخت.
دریافت وام کارآفرینی تا تیر ماه1402 با چه مدارکی امکانپذیر بوده است؟
از بنیاد برکت معرفی‌‌‌نامه دارید؟
خیر
متأسفانه درصورتی این وام به شما تعلق می‌گیرد که شما از بنیاد معرفی‌‌‌نامه داشته باشید. هر زمان که این نامه را ارائه دهید، پرونده برای شما تشکیل شده و سپس بنیاد مشخص میکند که چه میزان وام به شما تعلق می‌گیرد.
سقف این وام چقدر هست؟
برای اشخاص حقیقی حدود 150 میلیون تومان و برای اشخاص حقوقی کارفرما به ازای هرکارگر و کسب و کاری که قصد راهاندازی آن را دارد، وام دریافت میکند که این مبلغ حدود 500 میلیون تومان است.
چه ضمانتی برای تسهیلات لازم است؟
برای وام 150 میلیونی، 2 ضامن با کسر از حقوق و باقی مدارک و برای وامهای بالاتر از این مبلغ بستگی به ضمانت کارفرما دارد. بعضی افراد به جای ضامن کسر از حقوق، وثیقههای ملکی با ارزش بسیار بالا را ضمانت می‌‌‌گذارند. این شرایط گاهی قابل تغییر است.
بازپرداخت این وام چند ماهه است؟
36 ماهه.
نرخ سود آن؟
4 درصد.
وام فرزندآوری چطور؟
به ازای فرزند اول 30 میلیون، فرزند دوم 60 میلیون، فرزند سوم 90 میلیون، فرزند چهارم 120 میلیون و با توجه به اینکه فرزند چندم خانواده باشد مبلغ این وام تغییر میکند. بازپرداخت آن نیز متغیر خواهد بود.
سود این وام چقدر است؟
4 درصد.
برای وام 30 میلیونی فرزندآوری ضامن کسر از حقوق لازم است؟
متقاضی اگر دسته چک داشته باشد و دارای رتبه اعتباری A وB باشد شرایط قابل تغییر است.
کلاف سردرگم دریافت تسهیلات
این گزارش تاکید میکند که متقاضی برای اخذ تسهیلات خردی چون وام 30 میلیونی فرزندآوری یا وام اشتغالزایی، باید تمامی شعب بانکها را در محدوده مکانی خود مورد بررسی قرار دهد؛ زیرا بازپرداخت و شرایط ضامن‌‌‌ها برای دریافت وام اشغال‌‌‌زایی و فرزندآوری در شعب یکسان نیست. از این رو نتایج گزارش میدانی دنیای اقتصاد با گفت‌وگو با مسئولان شعب بانکها به این ترتیب است: مسئولان بانک صادرات اظهار کردند که بازپرداخت وام 150 میلیون کارآفرینی 7ساله است. همچنین مقام مسئول اعلام کرد برای اخذ وام فرزندآوری، فرد متقاضی با رتبه اعتباری A و B نیز باید برای خردترین وام (30میلیونی/ فرزند اول) ضامن دارای کسر از حقوق داشته باشد.
در این میان بانک پارسیان تاکید کرد ضامن می‌تواند بازنشسته باشد، اما محدودیت سنی دارد و سن او نباید از 75 سال بیشتر باشد. همچنین این بانک اعلام کرد که باتوجه به اینکه برای دریافت وام اشتغالزایی نیاز به نامه بنیادبرکت، بهزیستی و کمیته‌‌‌امداد است، تاکنون برای شعبه مربوطه فردی را ارجاع نداده‌‌‌اند. مقام مسئول بانک پارسیان در خصوص بازپرداخت وام فرزندآوری گفت که این وام برای فرزند اول با مبلغ 30 میلیون تومان و بازپرداخت 3 ساله، فرزند دوم با 60 میلیون تومان و بازپرداخت 4 ساله، فرزند سوم با 90 میلیون تومان و بازپرداخت 5 ساله و... به ترتیب با افزایش مبلغ وام، یک‌‌‌سال به مدت زمان پرداخت آن اضافه میشود.
شواهد بیانگر این است که بانک شهر خدمات ویژه‌‌‌تری را برای تسهیلات کارآفرینی درنظر داشته است. معاون شعبه این نهاد اعلام کرد که «ما به مراجعانی که جواز کسب و مدرک فنی‌‌‌وحرفه‌‌‌ای خود را به بانک ارائه دهد، متناسب با سرمایه اولیه‌‌‌ای که برای ایجاد کسب و کار خود نیاز دارد وام می‌دهیم.» یافته‌‌‌ها نشان می‌‌‌دهد که مبلغ تسهیلاتی که به متقاضی تعلق می‌گیرد به ازای اشخاص حقیقی 150 میلیون تومان و برای اشخاص حقوقی 300 میلیون تومان است. اما در مقابل این مقام تاکید کرد برای دریافت وامهای کارآفرینی از 150 تا 300 میلیونی، ضامن‌‌‌ها باید 2 نفر و حتما کارمند رسمی دولت باشند. وی در ادامه افزود که «بازنشستگان در صورت کفاف حقوقی نیز می‌توانند با فیش کسر از حقوق عهده‌‌‌دار ضمانت تسهیلات باشند.» مدت زمان بازپرداخت این تسهیلات نیز حدود 5 سال است. سود این تسهیلات در صورت خوش حسابی 4درصد و درصورت تعویق درپرداخت وام سود آن به 12درصد نیز خواهد رسید. او در خصوص وام فرزندآوری نیز گفت: والدین پس از ثبت‌‌‌نام در سامانه وام ازدواج و فرزندآوری می‌توانند با ارائه مدارک خود به بانک، ظرف مدت یک هفته تا یک ماه تسهیلات خود را دریافت کنند.»
یافته‌‌‌ها در این گزارش میدانی نشان می‌‌‌دهد که در لیست‌‌‌های منتشرشده، بانک کشاورزی در میان بانک‌‌‌های ارائه‌‌‌دهنده تسهیلات اشتغالزایی است، اما شعبه مورد بررسی این بانک چنین وامی را پرداخت نمی‌‌‌کند. نتایج حاصل شده از مصاحبه با مسئول اعتبارات این بانک نشان می‌‌‌دهد که برای وام فرزندآوری باید یک کارمند رسمی دولت به عنوان ضامن معرفی شود. وی در خصوص رتبه اعتباری مراجعین افزود «در سال‌‌‌های اخیر بسیاری از مراجعین با رتبه اعتباری خود قادر به گرفتن وام بودند، اما مسئله‌‌‌ای که پیش آمد این بود که مراجعین در مدت زمانی کوتاهی رتبه اعتباری بالایی به دست آورده بودند و بانک نیز با استناد به این رتبه وامهای خردی را بدون پرداخت ضامن به آنها اعطا می‌‌‌کرد، اما همین مشتریان تنها در پرداخت‌‌‌های اولیه خود خوش‌‌‌حساب بودند و پس از آن بدحسابی آنها با بانک شروع شد. بدحسابی بسیاری از آنها سبب شد تا ما از پرداخت تسهیلات به پشتوانه رتبه اعتباری معذور باشیم. اما رتبه اعتباری بالا سبب میشود تا در پذیرفتن شرایط ضامن‌‌‌ها با ملایمت بیشتری رفتار کنیم.»
در این میان گفت‌وگو با معاون شعبه بانک دی حاکی از آن بود این نهاد در پرداخت وامهای مذکور شرایط آسان‌‌‌تری را برای متقاضیان فراهم کرده‌‌‌اند. وی در صحبت‌‌‌های خود اعلام کرد که اعطای تسهیلات کارآفرینی از دو شیوه پرداخت تسهیلات با مدارکی چون جواز کسب و مدرک فنی و حرفه‌‌‌ای و همچنین پرداخت با تأییدیه بنیاد شهید، بنیاد برکت، بهزیستی و کمیته امداد برای مراجعین امکانپذیر است. تنها تفاوت میان این دو روش، نرخ سود بازپرداخت آن است. در شیوه نخست که متقاضیان با تأییدیه نهادهای فوق به بانک مراجعه میکنند، موظف به بازپرداخت وام با سود 4درصد هستند. اما در روش دوم که بدون نامه بنیاد به مراجعین تسهیلات تعلق می‌گیرد، سود پرداختی 18 تا 23درصد است.
البته از ذکر این نکته نباید غافل شد که در روش دوم، متقاضیان باید پس از درخواست وام اشتغالزایی، اقدام به افتتاح حساب کنند تا بانک از گردش حساب بتواند میزان تسهیلات پرداختی را تعیین کند. این امر معیاری برای آگاهی از توانایی متقاضی در راهاندازی کسب و کار جدید صورت می‌گیرد. این مقام در ادامه صحبت‌‌‌های خود تاکید کرد که پرداخت وام ازدواج و همچنین اعطای تسهیلات خردی چون فرزندآوری طبق بخش‌نامه بانک مرکزی صورت می‌گیرد، اما برای تسهیل در روند پرداخت تسهیلات، درخواست ضامن از سوی متقاضیان را با روش‌‌‌های دیگری چون چک، رتبه اعتباری، وثیقه ملکی و... امکانپذیر ساخته‌‌‌ایم. بررسی‌‌‌ها نشان می‌‌‌دهد که فرایند اعطای وام ازدواج در تمامی شعب مورد بررسی یکسان است و مطابق بخش‌نامه بانک مرکزی با سود 4درصد و بازپرداخت ده‌‌‌ساله پرداخت میشود.
مانع همیشگی «امهال»
بررسی‌‌‌های به عمل آمده در حوزه‌‌‌های بانکی حاکی از آن است که امهال بانکی (مهلت دادن به بدهکار بانکی برای پرداخت اقساط معوقه) راهی برای گریز بانکها از اعطای تسهیلات خرد به متقاضیان به شمار می‌‌‌رود. رئیس یکی از شعبه‌های بانک ملت در خصوص این امر گفت که«وامهای ازدواج، کارآفرینی، فرزندآوری و... به دلیل بدحسابی مشتریان به بانک روند طولانی‌‌‌تری را پشت سر می‌‌‌گذارد و گاهی به همین دلیل ما از ارائه وامهای خرد به مراجعین معذوریم.» در راستای این بحث باید به بخشی از سازوکار بانکها اشاره کرد. گزارش میدانی پیرامون این موضوع نشان می‌‌‌دهد تسهیلاتی که زمان بازپرداخت آنها پایان یافته است، سود روز شمار 27درصدی در نظر گرفته میشود و بانک طی چند مرحله این مبلغ را از حساب ضامن‌‌‌ها کسر کرده و حساب آنها را می‌‌‌بندد.
از سوی دیگر اگر وثیقه ملکی، خودرو و... به عنوان ضمانت در گرو بانک باشد، این نهاد قادر به حراج آن بوده تا بتواند مبلغ معوقه را تسویه کند. در این میان وثیقههای که در لیست حراج قرار می‌‌‌گیرند و به دادگاه ارجاع داده می‌‌‌شوند، هزینه‌‌‌هایی را در بر دارد که شخص وام‌‌‌گیرنده باید هزینه‌‌‌های اداری آن را نیز پرداخت کند و در این میان بانک در هیچ یک از این مراحل متضرر نمی‌شود. با توجه به مطالب فوق باید گفت که گرچه کمبود نقدینگی در بانکها مسئله جدی به حساب می‌آید، اما بررسی‌‌‌های دقیق‌‌‌تر در این حوزه نشان می‌‌‌دهد که برخی از شعب به سلیقه خود به متقاضیان تسهیلات می‌‌‌دهند. در راستای این بحث باید به صحبت‌‌‌های معاون یکی از همین شعب اشاره کرد. او گفت که «اولویت اول بانک در اعطای تسهیلات، کارمندان مجموعه هستند.
اولویت دوم اشخاصی هستند که کارمندان آنها تأیید میکنند و در اولویت سوم وامهای تکلیفی و... قرار دارند.» وی تاکید کرد که تنها اشخاصی می‌توانند سریع‌‌‌ترین زمان وام‌‌‌گیری را سپری کنند که از طریق میانگین مانده حساب خود اقدام به اخذ تسهیلات کنند. از سوی دیگر پرسش و پاسخ با متقاضیانی که قادر به اخذ وام اشتغالزایی نبودند نشان می‌‌‌دهد که آنها پس از گذراندن مراحل مربوط به گرفتن جواز، اخذ مدارک فنی‌‌‌وحرفه‌‌‌ای همچنان به دنبال سرمایه‌‌‌ای برای راهاندازی کسب و کار خود هستند که با پایان مهلت ثبت‌‌‌نام این تسهیلات، یا به حرفه دیگری خارج از تخصص خود مشغول میشود یا به جامعه بیکاران ملحق میشود. اما در مقابل وام فرزندآوری همچنان دو سال پس از تولد نوزاد قابل اخذ است. البته در برخی از شعب این تسهیلات 6 ماه پس از تولد نوزاد قابل دسترسی است. ضمنا این روند درخصوص وام ازدواج نیز صدق میکند.