مذاکرات احیای برجام آنقدر طولانی، پیچیده و دستخوش منافع ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی کشورهای عضو و دیگر کشورهای موثر شده است که به نظر تحقق آن دور از دسترس است. پیچیدگی مذاکرات احیای برجام نه فقط تحت الشعاع اختلافات فنی و سیاسی ایران و آمریکا بلکه تحت تاثیر تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی است که هر چه پیش می‌رویم تاثیر این تحولات بیشتر و بیشتر می‌شود.
به گزارش نجواخبر، اسفند ۱۴۰۰ وقتی حمله روسیه به اوکراین در بهت افکار عمومی و سیاسی جهان اتفاق افتاد، برای همگان روشن بود که این اتفاق به طور چشمگیری سرنوشت مذاکرات برجامی را تغییر می‌دهد و همان طور که اتفاق افتاد مذاکرات و حتی توافق که گفته می‌شد برای آن زمان، آماده امضا است، به تأخیر افتاد. البته این برای اولین بار نبود که تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی جدای از تحولات سیاسی داخلی کشورهای عضو برجام بر مذاکرات هسته‌ای تأثیر می‌گذارد، اما به این وضوح تا این مقطع سابقه نداشت.
اما هنوز سایه حمله روسیه به اوکراین و بالا گرفتن تنش میان مسکو با آمریکا و کشورهای اروپایی بر توافق احتمالی بازگشت به برجام برداشته نشده، تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی و نیز تحولات سیاسی داخلی کشورها در صف انتظار ایستاده‌اند. تحولات و موضوعاتی که از هم‌اکنون تا دو تا سه ماه آینده می‌تواند باز هم مذاکرات و توافق احتمالی بازگشت به برجام را به تعویق بیندازند.
انتخابات پارلمانی زودهنگام اسرائیل در ۲۵ اکتبر، انتخابات کنگره آمریکا در اوایل نوامبر از جمله این موارد است. البته عوامل دیگر مثل نگرانی کشورهای حوزه خلیج فارس از عادی شدن روابط ایران با آمریکا و اروپا، اختلافات ایران و آژانس، سیاست منطقه‌ای ایران، مخالفت لابی اسرائیل، مخالفت روسیه با برجام در این مقطع و نزدیکی ایران به غرب هم می‌توانند موثر باشند.
جدای از اختلافاتی که میان ایران و آمریکا بر سر مسائل فنی ـ هسته‌ای وجود دارد و هم‌چنان دو طرف در حال رایزنی بر سر این موارد هستند، اکنون موضوعاتی از این دست این ظرفیت را دارند که به عامل تأخیر در روند مذاکرات معرفی شوند. آمریکا به وضوح بر سر ایجاد اجماع در دولت خود به بن بست خورده است و قادر نیست نظرات مختلف و مخالف را یکدست سازد، از طرفی مخالفت جمهوری‌خواهان با بازگشت دولت آمریکا به برجام هر روز قوی‌تر می‌شود. در این میان لابی صهیونیسم با قدرت به مخالفت خود با برجام ادامه می‌دهد و از هیچ تلاشی روی برگردان نیست.
هرچند دولت آمریکا سعی دارد ایران را مقصر وضعیت فعلی معرفی کند این آمریکاست که مشکلات داخلی و فشارهای بیرونی آن را از تصمیم‌گیری بازداشته است. اکنون شاهد هستیم که با نزدیک شدن به انتخابات کنگره، بایدن سعی دارد "بی‌تصمیمی" خود را پشت این عنوان پنهان کند و فضای سیاسی ـ انتخاباتی را بهانه تأخیر در اعلام تصمیم و مذاکرات معرفی کند. علاوه بر این دولت بایدن سعی دارد از انتخابات پارلمانی اسرائیل هم به نفع خود استفاده کند.
انتخابات پارلمانی رژیم اسرائیل
انتخابات پارلمانی رژیم اسرائیل ۲۵ اکتبر (۳ آبان) برگزار می‌شود. این پنجمین انتخابات رژیم صهیونیستی در ۴ سال گذشته است که برگزار می‌شود. برگزاری دوباره انتخابات در پی شکست تلاش نفتالی بنت و یائیر لاپید برای تثبیت کابینه ائتلافی انجام می‌شود. اگر دولت ائتلافی نتواند حداکثر کرسی‌ها در پارلمان را به دست آورد احتمالا جای خود را باید دوباره به حزب لیکود و بنیامین نتانیاهو دهد و در این میان نتانیاهو از برگزاری دوباره انتخابات خشنودترین فرد است. او با استقبال از سقوط دولت ائتلافی آن را «خبری عالی برای میلیون‌ها شهروند اسرائیلی» توصیف کرده است.
بر اساس گزارش رسانه‌های غربی، نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد که اگر به زودی انتخابات برگزار شود، احزاب "لیکود" و "یش عتید" کرسی‌های بیشتری از دوره فعلی پارلمان کسب خواهند کرد، اما ائتلافی که بتواند با کسب اکثریت در کنست دولت تشکیل دهد، قابل تصور نیست و به همین دلیل بن‌بست سیاسی اسرائیل ممکن است ادامه پیدا کند. یکی از اهداف مهم دولت ائتلافی و دولت بایدن، بیش از همه جلوگیری از به قدرت رسیدن نتانیاهو بود اما باید گفت در شرایط فعلی امکان بازگشت نتانیاهو به حیات سیاسی وجود دارد. از این رو هر گونه بازگشت نتانیاهو می‌تواند سیاست‌های دولت جو بایدن در منطقه و نیز در رابطه با نگاه به شرق و ایران را به چالش بکشد. نه اینکه دولت ائتلافی موافق ایران و سیاست خروج از منطقه آمریکا باشد اما سطح تنش‌آفرینی نتانیاهو و اقداماتی بدون هماهنگی با آمریکا از جمله موضوعاتی است که دموکرات‌ها در دو دهه اخیر بر سر آنها با اسرائیل به مشکل برخورده‌اند.
اسرائیل و لابی این رژیم همیشه یک پای اختلال و سنگ‌اندازی در روند مذاکرات هسته‌ای از ابتدا تا کنون بوده است و از شروع مذاکرات برجامی در دولت باراک اوباما مخالفت و دخالت‌های این رژیم بیش از گذشته مشهود و علنی شده است. به گفته بسیاری از مقامات و تحلیل‌گران غربی مهم‌ترین عامل در خروج دولت وقت آمریکا از برجام، اسرائیل و لابی این رژیم در کنگره و کاخ سفید بوده است. از این رو طبیعی است با تلاش و خواست جو بایدن برای بازگشت به برجام به هر شکل مخالف باشد و جالب‌تر اینکه در این روند نه تنها از ابراز مخالفتش ابایی ندارد بلکه مقامات این رژیم به صراحت تهدید می‌کنند که اگر برجام دوباره اجرایی شود از هر فرصتی برای ضربه زدن به برجام و برنامه هسته‌ای ایران خودداری نخواهد کرد.
از سویی جو بایدن که امروز دولتش در آستانه انتخابات کنگره تحت فشارهای زیادی از سوی جمهوری‌خواهان است، به حمایت جدی و شدید لابی اسرائیل نیاز دارد از این رو بدش نمی‌آید با تعویق در روند مذاکرات و توافق احتمالی با ایران تأخیر بیندازد تا به این شکل هم دولتش و هم دولت بنت از انتخابات حساس و کلیدی کنگره و پارلمانی عبور کنند.
در روند رد و بدل پاسخ‌ها میان ایران و آمریکا بعد از این که ایران برای اولین بار به متن پیشنهادی نهایی پاسخ داد، تقریبا همه کشورهای عضو برجام از آن استقبال کردند اما پاسخ آمریکا به ایران، مثبت نبود و هنوز هم این آمریکاست که در پاسخ به متن پیشنهادی و موافقت با آن تعلل می‌کند.
برخی تحلیل گران بر این نظرند، بیش از آنکه اختلافات فنی مانع پاسخ مثبت آمریکا به متن پیش نویس توافق باشد، اختلافات داخلی برای اجماع بر سر توافق، رقابت‌های انتخاباتی و نیز مخالفت اسرائیل و لابی صهیونیست مانع کار است.
انتخابات کنگره آمریکا
هر روز که به موعد انتخابات کنگره در آمریکا نزدیک می‌شویم، اخبار و گزارش‌های بیشتری درباره اینکه مذاکرات برجام و توافق احتمالی تا بعد از انتخابات کنگره به تعویق می‌افتد یا تا آن زمان توافقی اتفاق نمی‌افتد، می‌شنویم. به نظر جریان موافق بازگشت به برجام در دولت آمریکا نتوانسته بر سر آن با منتقدان و مخالفانش به اجماع برسد. اختلافات میان دموکرات‌ها بر سر بازگشت آمریکا به برجام نیز آنقدر زیاد شده است که با مخالفت جمهوری‌خواهان درباره آن برابری می‌کند. در این فضا و با توجه به اینکه رقابت انتخاباتی میان دو حزب آغاز شده است، هر گونه توافق بر سر بازگشت به برجام می‌تواند به موضوع رقابت انتخاباتی میان این دو حزب بدل شود. از این رو احتمال تعویق در روند مذاکرات یا کند شدن آن در شرایط فعلی قابل پیش‌بینی است.
بر اساس نظرسنجی‌ها، این باور به طور جدی وجود دارد که حزب جمهوری‌خواه در انتخابات کنگره دست‌کم یکی از دو مجلس را پس می‌گیرد. اگر جمهوری‌خواهان بتوانند در کنگره به اکثریت قابل‌توجهی دست پیدا کنند، بایدن برای کسب اکثریت کرسی‌ها در کنگره در حمایت از توافق و رأی به تصویب آن، با مشکل مواجه می‌شود و این موضوعی است که مخالفان برجام و بازگشت به آن به ویژه اسرائیل به شدت از آن استقبال می‌کنند.
اگر طی روزهای آتی خبری از توافق بازگشت به برجام نباشد و همان‌طور که رئیس اتحادیه اروپا گفته است ناامیدی از توافق کمتر و کمتر شود، می‌توان گفت که دولت آمریکا توافق در این مرحله که انتخابات در پیش است و از سویی برای پیروزی در آن به حمایت اسرائیل نیاز دارد، را به نفع خود نمی‌داند. در این صورت مسئول تأخیر در مذاکرات و توافق آمریکاست که باید مسئولیت و هزینه آن را بپذیرد و هزینه بزرگ این تأخیر ادامه تنش و نگرانی برای کشورهای اروپایی در بحران انرژی و امنیت است.