آلودگی هوا یکی از بزرگ‌ترین مشکلات جوامع بزرگ و مدرن شهری است که هر ساله موجب مرگ بیش از ۷ میلیون نفر می‌شود.
به گزارش خبرنگار نجواخبر، این روزها آلودگی هوای تهران به یک چالش بسیار جدی بدل شده است. دوم آذرماه، مدارس پایتخت به دلیل آلودگی شدید هوا تعطیل شدند؛ با این حال از حجم آلودگی هوا لااقل تا روز بعد از این تعطیلی کاسته نشد. دلیل پایداری این آلاینده های مسموم چیست؟
از سال های دهه ۴۰ هجری شمسی، عده‌ای از متخصصین حوزه محیط زیست در مورد شهرهای بزرگ ایران خبر از آلودگی هوای پایدار داده بوده‌اند. در شهرهای بزرگی همچون تهران، تبریز و … این مسئله بسیار موجب نگرانی همه ما شده است. اما بهتر است این موضوع را نیز بدانید که آلودگی هوا موضوعی جهانی است که در تمام دنیا یکی از مسائل مورد بحث شده است. هرگونه تغییر فیزیکی، بیولوژیکی یا شیمیایی در هوا ممکن است به عنوان آلودگی نامیده شود. عوامل اصلی آلودگی هوا متفاوت است و این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که گازهای مضر، گرد و غبار، دود و … وارد جو شود. این قضیه باعث می‌شود که زندگی گیاهان، حیوانات و انسان‌ها به دلیل کثیف شدن هوا با مشکلات متعددی روبه‌رو شود.
آلودگی هوا می‌تواند به دو بخش تبدیل شود: آلودگی هوای قابل مشاهده و آلودگی هوای نامرئی یا غیر قابل مشاهده. اگر می‌خواهید طور دیگری به آلودگی هوا نگاه کنید باید بگوییم که آلودگی می‌تواند هر ماده‌ای باشد که مانع از تحمل هوا شود و روی سلامتی موجودات زنده اثر بگذارد. حفظ تمام موجودات زنده روی زمین، به دلیل ترکیب گازهایی است که به طور کل، «جو» را تشکیل می‌دهند؛ عدم تعادل ناشی از افزایش یا کاهش درصد این گازها می‌تواند برای بقا مضر باشد.
و اما نکته اینجاست که آلودگی هوا یکی از بزرگ‌ترین مشکلات جوامع بزرگ شهری است که هر ساله موجب مرگ بیش از ۷ میلیون نفر می‌شود.
مهم‌ترین آلاینده‌هایی که موجب آلودگی هوا می‌شوند عبارتند از:.
• دی اکسید کربن
• مونوکسید کربن
• اکسیدهای نیتروژن
• ترکیبات آلی فرار
• گرد و غبار
• ازون و …
عوامل متعددی بر آلودگی هوا نقش دارند. در ادامه به چند دلایل اصلی افزایش آلودگی هوا اشاره میکنیم
سوخت‌های فسیلی از عوامل اصلی آلودگی هوا
بیشترین بخش آلودگی هوا مربوط به سوزاندن سوخت‌های فسیلی است. سوخت‌های فسیلی مثل زغال سنگ، نفت و بنزین که برای تولید برق و انرژی مورد استفاده قرار می‌گیرند، موجب انتشار مونوکسید کربن در هوا می‌شوند. استنشاق هوای ناشی از آلاینده‌های سوخت‌های فسیلی می‌تواند موجب کاهش اکسیژن رسانی به قلب و بروز بیماری‌های تنفسی شود.
آلودگی‌های صنعتی، از منابع اصلی آلودگی هوا
فعالیت‌های صنعتی بیشتر از حد تصور موجب آلودگی هوا می‌شوند. دی اکسید نیتروژن، دی اکسید گوگرد و مونوکسید کربن از آلاینده‌های اصلی آلودگی هوا ناشی از صنایع هستند. این آلاینده‌های موجب ایجاد سوزش چشم، گلو و مشکلات تنفسی می‌شوند و می‌توانند زمینه بروز بیماری‌های مزمن را فراهم کنند.
حمل‌ونقل از عوامل مؤثر بر آلودگی هوا
آلودگی ناشی از وسایل نقلیه در شهرهای بزرگ، یکی دیگر از مهم‌ترین عوامل اصلی آلودگی هوا محسوب می‌شود. آلاینده‌های ناشی از خودروی بنزینی به اندازه کشیدن ۱۰ نخ سیگار در روز برای بدن مضر است. اتومبیل‌ها ذراتی همانند مونوکسید کربن؛هیدروکربن و اکسید نیتروژن در هوا منتشر می‌کنند. زمانی که میزان آلودگی در جو زیاد شود، لایه ازون نیز آسیب می‌بینند.
گرمای هوا از عوامل اصلی آلودگی هوا
گرما موجب افزایش انتشار آلاینده‌های هوا می‌شود. گرمایی که از تولید برق ساختمان‌ها و همچنین سوخت گازهای فسیلی اتومبیل‌ها منتشر می‌شود، موجب گرم شدن هوا می‌گردد. از سوی دیگر تغییرات آب و هوایی موجب شده تا کره زمین گرم‌تر شود و این موضوع زمینه افزایش گرده گل‌ها در هوا و زیاد شدن آتش سوزی در جنگل‌ها و مراتع را فراهم می‌کند.
برای مقابله با آلودگی هوا روش‌های متعددی وجود دارد. در ادامه به مهم‌ترین روش های پیشگیری از آلودگی هوا اشاره شده است.
• استفاده از سیستم حمل‌ونقل عمومی؛
• بررسی سلامت خودرو و اطمینان از عملکرد صحیح آن؛
• عدم استفاده از خودروهای قدیمی و دودزا؛
• محافظت از گیاهان و کاشت گیاهان جدید که آلودگی هوا را تصفیه می‌کنند
• استفاده از رنگ‌های بر پایه آب به جای رنگ روغن؛
• استفاده از خورشید برای تأمین انرژی؛
• صرفه جویی در مصرف انرژی؛
• استفاده از گاز طبیعی به جای زغال؛
• عدم استفاده از محصولات غیرقابل بازیافت؛
• کاهش مصرف کاغذ؛
• استفاده از کیسه‌های کاغذی به جای پلاستیکی؛
• کاهش استفاده از مواد شمیمیایی خطرناک؛
• استفاده از پنکه به جای کولرهای گازی؛
• استفاده از محصولات دارای برچسب انرژی؛
• عدم استفاده از سموم و کودهای شیمیایی برای پرورش گیاهان.
امروزه آلودگی هوا و عوارض ناشی از آن مانند سرطان ریه و بیماری‌های قلبی، در هر دقیقه ۱۳ نفر قربانی می‌گیرد و امروزه بحران آب و هوا یک بحران بهداشتی است؛ زیرا آلودگی هوا بر سلامت ما و کره زمین تأثیر می‌گذارد و این درحالی است که علاوه بر خیزش گرد و خاک و آلودگی ناشی از آن، بیش از ۹۰ درصد مردم هوای ناسالم ناشی از سوزاندن سوخت‌های فسیلی را تنفس می‌کنند.
دکتر شاهسونی - رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت تاکید دارد که آلودگی هوای ناشی از گرد و غبار تفاوتی با آلودگی هوای ناشی از تردد خودروها در فصل سرد سال ندارد.
قاعدتا گستره آسیب‌های آلودگی هوا تنها در این قسمت خلاصه نمی‌شود؛ به طوری که آلودگی دی اکسید نیتروژن نیز می‌تواند بیماری‌های تنفسی بویژه آسم را تشدید کند؛ در حالیکه بهبود سیستم‌های حمل‌ونقل، پیاده‌روی و دوچرخه سورای باعث ارتقای کیفیت هوا می‌شود.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که تعداد روزهای نامطلوب هوای کلانشهر تهران در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۱۳۹۹ کاهش یافته است؛ طی سال قبل در مجموع ۲ روز شرایط پاک، ۲۴۹ روز شرایط قابل قبول، ۱۰۸ روز ناسالم برای گروه‌های حساس و ۶ روز ناسالم برای همه اقشار در پایتخت ثبت شده است.
اولین ماه سال ۱۴۰۱ نیز خالی از روزهای بدون آلودگی نبود. بر اساس اطلاعات ثبت شده در ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوای تهران، تعداد روزهای قابل قبول فروردین سال ۱۴۰۱ نسبت به سال گذشته سه روز کاهش و تعداد روزهای ناسالم یک روز افزایش یافت؛ حتی یک روز هم با رسیدن شاخص آلودگی هوا به عدد ۳۳۲، پایتخت شرایط خطرناک را تجربه کرد؛ موضوعی که شاید با توجه به افزایش موارد مرگ و میر منتسب به آلودگی هوا بتواند هشداری جدی برای کنترل شرایط باشد.
شرایطی که در رابطه با آن پیش‌تر دکتر عباس شاهسونی_ رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت گفته بود:« در تهران به طور میانگین در سال ۱۳۹۹ تعداد ۳۷۵۱ مرگ منتسب به مواجهه با ذرات معلق رخ داده است و همه اهالی شهر تهران هم تحت تأثیر آلودگی هوا بوده‌اند.»
سال ۱۳۹۹ به طور میانگین جزء مرگ به علت بیماری‌های ایسکمیک قلبی منتسب به ذرات معلق در کشور برابر با ۱۴.۳۴ درصد بوده که این جزء منتسب در شهرهایی نظیر اهواز، تهران، مشهد، اصفهان، یزد، زابل، خرم آباد، آبادان و دزفول بالاتر از میانگین کشوری برآورد شده است.
در زمستان سال جاری نیز شواهد نشان می‌دهد که اوضاع به مراتب بدتر شده است؛ مسئله اینجاست که آیا مسئولان راهکاری برای حل این مشکل دارند؛ تا پایان زمستان چند شهروند در کلانشهرهای ایران قرار است به دلیل آلودگی هوا جان خود را از دست بدهند؟
و جالب اینجاست که در روزهای گذشته شهردار تهران در جمع خبرنگاران گفت: مسئولیت مستقیم آلودگی هوای تهران با ما نیست....
اینجاست که باید پرسید چه کسی مسئولیت دارد و چگونه قرار است اوضاع برای شهروندان تهران بهتر شود؟!
گزارش: پرستو بختیاری