دولت در آستانه ماه مباک رمضان و عید نوروز قصد دارد در دو مرحله طرح کالابرگ الکترونیک را با پیش بینی ۶۵ هزار میلیارد تومان اجرایی کند؛ طرحی که تا اردیبهشت امسال و در قالب طرح فجرانه ۴۲.۳ همت هزینه برای دولت به دنبال داشته است.
به گزارش نجواخبر، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی به تازگی از برنامه حمایتی دولت در آستانه ماه مبارک رمضان و نوروز بویژه برای دهک های کم درآمد سخن گفته که تا ۱۰ اسفند ماه مرحله نخست آن اجرایی می‌شود.
به گفته احمد میدری، در این طرح کالابرگ الکترونیک به سه دهک اول جامعه به میزان ۵۰۰ هزار تومان و برای بقیه دهک‌ها یعنی دهک های ۳ تا ۷ به مبلغ ۳۵۰ هزار تومان به ازای هر فرد اختصاص می‌یابد و پیش بینی شده این کالابرگ به ۷۰ درصد جامعه تعلق گیرد و ۱۱ قلم کالای اساسی را در بر گیرد.
آنگونه که وزیر تعاون اعلام کرده، این طرح در دو مرحله یکی پیش از ماه مبارک رمضان و دیگری در آستانه نوروز اجرا می‌شود و ۶۵ هزار میلیارد تومان برای آن اعتبار در نظر گرفته شده است.
البته باید گفت که حمایت دولت‌ها از معیشت خانوارها محدود به ایران نیست و در سایر کشورها و حتی در کشورهای توسعه یافته و اقتصادهای پیشرو نیز شیوه های متنوعی از حمایت غذایی و معیشتی دولت‌ها از خانوارها دیده می‌شود.
چهار دهه تلاش برای ترمیم سبد معیشت خانوار
سیستم حمایت معیشتی دولت از شهروندان به سال های دور یعنی دهه ۶۰ و دوران جنگ تحمیلی باز می‌گشت که خانوارها با پدیده کوپن روبه‌رو بودند؛ این سیستم با ورود به دهه ۷۰ کم کم برچیده شد و به طور کامل از نظام اقتصادی کشور برداشته شد؛ اگرچه بعدها قانون هدفمندی یارانه‌ها شکل دیگری از حمایت معیشتی را به بودجه دولت وارد کرد اما به مرور و به دلیل افزایش نرخ تورم و تثبیت نرخ یارانه، این کار نیز کارکرد و اثرگذاری خود را در سبد معیشت خانوار از دست داد.
از اواخر دهه نود و با تشدید تحریم های آمریکا علیه نظام بانکی و صادراتی ایران، شرایط برای حمایت از خانوارها در برابر نوسان قیمتی کالاهای مرتبط با سفره مردم نیز دستخوش تغییر شد. در آن زمان و به منظور حفظ قدرت خرید خانوار در خرید کالای اساسی، دولت تلاش کرد با تخصیص نرخ ارز ترجیحی (ارز با قیمتی پایینتر از سطح قیمت بازار) برای واردات این دسته از کالاها یا مواد اولیه برای تولید آنها، شدت تورم این گروه از کالاها را برای خانوار کاهش دهد.
با این اقدام بخشی از درآمدهای ارزی دولت به شکل یارانه برای کالاهای اساسی به واردات اختصاص پیدا می‌کرد. با این حال انتقادات بسیاری از سوی برخی کارشناسان و سیاست‌گذاران بر این شیوه حمایت از خانوار مطرح بود چراکه معتقد بودند درجه اصابت یارانه غیرمستقیم به ذی نفع نهایی یعنی خانوار مصرف کننده کالاهای اساسی قابل قبول نبوده و این شیوه باعث می‌شود سهم قابل توجهی از منابع ارز ترجیحی تخصیص یافته به کالاهای اساسی نصیب واردکنندگان و یا واسطه گران شود و از سوی دیگر یارانه ارزی به واردات در تقابل با رویکرد حمایت از تولید داخل ارزیابی می‌شد.
بازگشت کالابرگ الکترونیک
در سال ۱۴۰۱ یکی از اولویت های اجرای اصلاحات اقتصادی دولت، اصلاح روش پرداخت ارز ترجیحی به کالای اساسی و تغییر شیوه حمایت خانوار از شکل غیرمستقیم به مستقیم بود. در این سیاست یارانه نقدی به خانوار، جایگزین تخصیص ارز ترجیحی به کالای اساسی شد که افزون بر یارانه‌ای بود که به صورت نقدی پیش از این (یک مرحله سال ۱۳۸۹ و یک بار در سال ۱۳۹۸) پرداخت می‌شد. تغییر شیوه حمایت از خانوار در سال ۱۴۰۱ باعث متورم شدن اعتبارات تبصره هدفمندی یارانه‌ها در لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ و قوانین بودجه سنواتی شد که قرار بود زیان رفاهی خانوار را از طریق یارانه نقدی جبران کند.
در این شرایط برخی کارشناسان اقتصادی بر این باور بودند فشار معیشتی خانوار از طریق افزایش تورم ناشی از عدم تخصیص ارز ترجیحی به کالای اساسی می‌تواند سبب تشدید فقر و نابرابری شود و با توجه به اثرپذیری مستقیم کالاهای خوراکی از تورم، این نگرانی وجود داشت که توزیع یارانه به شکل نقدی نمی‌تواند در بهبود رفاه خانوار کمک کند و چون عدد یارانه نقدی ثابت است، به مرور زمان بار دیگر قدرت خرید مردم کاهش می‌یابد و اثر یارانه از بین می‌رود.
در آن زمان بحث جایگزینی یارانه نقدی با یارانه شبه نقدی یا همان کالابرگ الکترونیک مطرح شد و در قانون بودجه سال ۱۴۰۱ به تصویب رسید اما اجرای آن نزدیک یک سال انجامید زیرا دولت معتقد بود برای این کار باید زیرساخت های فناوری اطلاعاتی خاصی فراهم شود.
از اواخر سال ۱۴۰۱ دولت وقت تصمیم گرفت یارانه نقدی را به صورت اختیاری به شکل کالابرگ الکترونیکی پرداخت کند و در ادامه برای تشویق گروه‌های پایین درآمدی، مشوق‌هایی نیز در نظر گرفته شود؛ یارانه تشویقی کالابرگ الکترونیک ابتدا افراد سه دهک پایین درآمدی و مددجویان نهادهای حمایتی را پوشش می‌داد، اما رفته رفته جامعه هدف گسترش یافت و تا پایان سال ۱۴۰۲ هفت دهک درآمدی تحت پوشش قرار گرفتند.
طرح کالابرگ الکترونیک از دی ماه سال ۱۴۰۱ آغاز شد و تا اردیبهشت ماه سال ۱۴۰۳ ادامه داشت؛ در این طرح ۱۱ قلم کالای خوراکی به همراه مقدار هر یک که از نظر وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی کالای اساسی تلقی می‌شد، تعیین شد تا از طریق طرح کالابرگ الکترونیک به دست مصرف کنندگان برسد.
این طرح در ابتدا تنها تبدیل یارانه نقدی به یارانه کالابرگ برای خانوارهای یارانه بگیر بود اما پس از چهار ماه با اعطای یارانه تشویقی، سه دهک درآمدی را هدف قرار داده و به مرور با افزایش تعداد مشمولان و افزایش میزان یارانه تشویقی، تعداد مشارکت‌کننده‌ها نیز افزایش یافت.
در پایان سال ۱۴۰۲ نیز دولت با اجرای طرح فجرانه ضمن افزایش مبلغ یارانه تشویقی، شرایط استفاده از طرح را نیز آسانتر کرد که درنتیجه این عمل میزان مشارکت تقریباً به ۱۰۰ درصد مشمولان رسید.