در سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ تولید ۵۵ میلیون تن فولاد هدف‌گذاری شده است؛ اما دستیابی به این هدف با موانع و چالش‌هایی روبروست. صنعت فولاد برای دستیابی به این هدف، نیاز به توسعه زیرساخت‌های صنعتی (سخت‌افزاری) و نرم‌افزاری دارد؛ اما موانع پیش روی صنعت فولاد ایران چه عواملی هستند و چگونه می‌توان آنها را پشت سر گذاشت؟
به گزارش خبرنگار نجوا خبر، ایران با داشتن منابع معدنی غنی و ظرفیت‌های بالای تولید فولاد، یکی از کشورهای پیشرو در صنعت فولاد محسوب می‌شود. این صنعت علاوه بر اینکه نیاز داخلی کشور به فولاد را تأمین می‌کند، از لحاظ صادرات نیز سهم قابل توجهی دارد که باعث شده فولاد ایران در بازارهای جهانی رقابت‌پذیر باشد؛ اما این صنعت همانند صنایع دیگر در سال‌های اخیر با چالش‌های مختلفی روبه‌رو شده است که این چالش‌ها ضربه سنگینی بر پیکره صنعت فولاد در کشور وارد کرده‌اند و چشم‌انداز تولید ۵۵ میلیون تن فولاد تا سال ۱۴۰۴ را تهدید می‌کنند.
ایران با داشتن معادن سنگ آهن، منابع انرژی، نیروی کار جوان و... برای تولید فولاد و صادرات این محصول استراتژیک دارای مزیت نسبی نسبت به بسیاری از کشورهای صنعتی است. برخی از کشورهای صنعتی صددرصد سنگ آهن و ۹۰ درصد انرژی مورد نیاز برای تولید فولاد را باید از طریق واردات تأمین کنند و به همین دلیل، در برابر تغییرات جهانی قیمت سنگ آهن، زغال سنگ و... آسیب‌پذیر هستند؛ اما ایران در مقایسه با آنها منابع بسیار غنی دارد. با وجود این، متأسفانه در ایران به دلیل مسائلی که در ذیل به آنها اشاره می‌گردد، کارایی و بهره وری این صنعت رضایت بخش نیست.
اما موانع پیش روی صنعت فولاد ایران چه عواملی هستند و چگونه می‌توان بر آنها فائق آمد؟
۱. رشد منفی صنایع دیگر که نیاز به فولاد دارند
در حال حاضر با مازاد ظرفیت تولید فولاد در کشور روبه‌روییم که خود می‌تواند یکی از چالش‌های بزرگ این صنعت باشد. با وجود افزایش ظرفیت تولید، مصرف فولاد کشور برمبنای آنچه در سند چشم‌انداز تعریف شده، رشد نداشته است. در بحث صنعت ساختمان رشد ابتدایی که طبق سند چشم‌انداز حدود ۸ درصد بود به عدد زیر ۵ درصد گاهی هم به زیر ۳ درصد رسید.
مصرف فولاد در داخل بیش از ۲۱ میلیون تن نیست، بنابراین وقتی مازاد ظرفیت ایجاد می‌کنیم، راهکار آن، این است که بخش قابل توجهی از تولید مازاد صادر شود.
۲. محدودیت‌های انرژی و تأثیر آن بر تولید
یکی دیگر از چالش‌های پیش روی صنعت فولاد، مشکل ناترازی برق و گاز است که دامن تولید را گرفته است. فولادسازان در فصل گرما مشکل کمبود و قطعی برق دارند و با خاموش شدن کوره‌ها مواجه هستند که این موضوع روی راندمان تولید اثر منفی می‌گذارد و در فصل سرما نیز با مشکل کمبود گاز دست به گریبان‌اند؛ به طوری که حداقل دو ماه مشکل کسری گاز دارند. در واقع محدودیت‌های برق و گاز که در سراسر کشور ایجاد شده، به همراه چالش‌ها و نوساناتی که در واردات محصولات فولادی وجود دارد، منجر به افت شدید تولید فولاد در ایران شده است.
این محدودیت‌ها ضربه سنگینی بر پیکره صنعت فولاد در کشور وارد کرده است، به طوری که مطابق با آخرین آماری که از سمت انجمن تولیدکنندگان فولاد کشور منتشر شده، تولید آهن‌آلات و فولاد میانی در کشور ما در ۹ ماهه ابتدای سال از فروردین ماه تا آذر ماه سال ۱۴۰۳، حدود یک میلیون تن کاهش داشته است؛ این موضوع برای یکی از برترین تولیدکنندگان فولاد جهان فاجعه محسوب می‌شود. این کاهش تولید بیشتر برای بخش شمش فولادی و در واقع مواد اولیه مورد نیاز تولید ورق‌ها و مقاطع فولادی بوده است.
با توجه به اینکه صنعت فولاد نقش مهمی در تولید ناخالص داخلی، صادرات، اشتغال‌زایی و توسعه اقتصادی کشور دارد، پیش‌بینی می‌شود در صورت عدم رفع ناترازی انرژی، صنایع فولادی با مشکلات بسیاری همچون افزایش بیکاری، افزایش قیمت تمام‌شده، کاهش تولید، اشتغال و رکود در صنعت فولاد روبه‌رو شوند که این موضوعات بر اقتصاد کشور تأثیر چشمگیری خواهد داشت.
۳. افزایش هزینه‌های تولید و سیاست‌های داخلی
افزایش هزینه‌های انرژی، مواد اولیه و حمل‌ونقل، تأثیر زیادی بر هزینه‌های تولید شرکت‌های فولادی گذاشته است. در سال ۱۴۰۳، بسیاری از فولادسازان با افزایش هزینه‌های عملیاتی مواجه شدند، بدون آنکه امکان تعدیل سریع قیمت‌ها در بازار داخلی داشته باشند. سیاست‌های قیمت‌گذاری داخلی در بورس کالا، یکی از عواملی بود که اجازه نداد قیمت محصولات فولادی متناسب با هزینه‌های تولید تنظیم شود. دولت برای کنترل قیمت بازار داخلی، در برخی دوره‌ها، محدودیت‌هایی برای افزایش قیمت محصولات فولادی اعمال کرد که این موضوع باعث شد فولادسازان نتوانند زیان‌های ناشی از افزایش هزینه‌های تولید را جبران کنند.
۴. کاهش قیمت جهانی فولاد و اثر آن بر صادرات
در سال جاری، قیمت جهانی فولاد کاهش یافت که تأثیر مستقیم بر درآمد‌های صادراتی شرکت‌های فولادی داخلی داشت. در ۶ ماه نخست سال ۱۴۰۳، صادرات فولاد کشور از نظر وزنی ۱۳ درصد و از نظر ارزشی ۱۴ درصد کاهش یافت. شرکت‌هایی که بخش زیادی از درآمد خود را از صادرات تأمین می‌کنند، بیشترین آسیب را از این روند دیدند. فولاد خوزستان و فولاد هرمزگان به دلیل وابستگی به صادرات، تحت تأثیر این کاهش قیمت قرار گرفتند. با کاهش قیمت‌های جهانی، درآمد‌های صادراتی فولادسازان ایران کاهش یافت که اثر مستقیم بر ارزش سهام آنها داشت. در این میان برخی شرکت‌ها مانند فولاد خوزستان ترجیح دادند بر تنظیم بازار و تأمین نیاز‌های داخلی تمرکز کنند.
راهکار رشد تولید فولاد
ناترازی شدید انرژی، کاهش قیمت جهانی فولاد، افزایش هزینه‌های تولید و سیاست‌های داخلی، چالش‌های اصلی پیش روی صنعت فولاد هستند. برای بهبود شرایط، دولت باید در تأمین پایدار انرژی، سیاست‌های صادراتی و تنظیم‌گری بازار داخلی، اصلاحات جدی انجام دهد. سرمایه‌گذاری در انرژی‌های پایدار، اصلاح قیمت‌گذاری داخلی و بهبود شرایط صادراتی، می‌تواند مسیر را برای رشد مجدد صنعت فولاد کشور هموار کند. اینکه آینده صنعت فولاد چگونه رقم بخورد، بستگی به تصمیماتی دارد که امروز گرفته می‌شود. اگر سیاست‌های حمایتی مناسبی اتخاذ شود، این صنعت پتانسیل رشد و بازگشت به مسیر سودآوری را دارد.