نگاهی به زندگی و خدمات «کاشف‌ السلطنه» پدر چای ایران

به گزارش نجوا خبر، محمدمیرزا قوانلو قاجار (ملقب به کاشف السلطنه) آخرین فرزند اسدالله میرزا نایب‌الایاله و جهان‌آرا خانم، در اول فروردین ماه سال ۱۲۴۴ ه.ش در تربت حیدریه متولد شد. کاشف السلطنه تحصیل کرده دارالفنون بود و از دانشگاه سوربن فرانسه در رشته حقوق و حقوق اداری فارغ التحصیل شد.

کاشف السلطنه در سن ۱۶ سالگی به استخدام وزارت خارجه درآمد و دو سال منشی مشیرالدوله (نایب اول وزارت خارجه) بود و در سال ۱۲۶۰ ه.ش با سمت دبیر دومی وزارت خارجه عازم پاریس گشت و با توانایی خود توانست به رتبه نایب اولی سفارت انتخاب شود و مدتی هم بجای یمین الدوله، شارژدافر (کاردار) ایران در پاریس شد.

کاشف السلطنه در سفر ناصرالدین شاه به پاریس به عنوان مترجم دکتر فوریه (طبیب شاه) انتخاب شد و پس از هشت سال اقامت و تحصیل در خارج به ایران بازگشت. سپس کاشف السلطنه با ناصرالملک به مدت شش ماه مشغول به ترجمه و وضع قانون اساسی و تکالیف دولتی شد.

کاشف السلطنه در سال 1272 ه.ش از طرف مویدالسلطنه به نایب الایالگی تربت حیدریه منصوب شد.

کاشف السلطنه با روحیه آزادی خواهی خود که نشأت گرفته از جهان بینی او بود به مخالفت به استبداد ناصری پرداخت و به شب نامه نویسی و افشاگری روی آورد و چون مورد تعقیب قرار گرفت، ابتدا به عثمانی و سپس به پاریس فرار کرد. کاشف السلطنه بعد از مرگ ناصرالدین شاه مجدداً به کشور بازگشت و در سال 1276 ه.ش از طرف مشیرالدوله به سمت ژنرال قنسولی ایران در هند انتخاب شد و به مأموریت رفت. آشنایی کاشف السلطنه با صنعت چای در هند موجب شد او با واردات چندین جعبه تخم و نهال چای به ایرن از طرف مظفرالدین شاه، امتیاز کشت چای در تمام ایران را کسب کند.

کاشف السلطنه در سال 1280 ه.ش از جانب وزارت خارجه به عنوان شارژدافر ایران در پاریس انتخاب شد و پس از سپری شدن مأموریت خود درسال 1284 ه.ش به ایران بازگشت. پس از بازگشت، کاشف السلطنه از طرف مجلس شورای ملی مأمور به تشکیل شهرداری به سبک مدرن گردید و به عنوان اولین شهردار رسمی تهران منصوب گردید.

کاشف السلطنه در سال 1288 ه.ش سمت تصدی امور محاکمات وزارت امور خارجه را از طرف وزارت سعدالدوله بر عهده گرفت. سپس برای بار دوم به سمت ژنرال قنسولی ایران در هند انتخاب شد. کاشف السطنه در سال 1290 ه.ش علیه استبداد محمدعلی شاهی برخاست و چون مورد تعقیب قرار گرفت با عنوان ادای مناسک حج به مکه رفت و در سال 1293 ه.ش عازم آلمان شد و پس از آن به دلیل شروع جنگ جهانی به ایران بازگشت.

کاشف السلطنه در زمان احمد شاه قاجار در سال 1295 ه.ش در کابینه سپهسالار تنکابنی، به سمت معاون نخست‌وزیر (معاون وزارت داخله) منصوب گردید.

کاشف السلطنه در زمان حکومت پهلوی اول، به سمت اولین رئیس سازمان چای کشور رسید (1306 ه.ش) و باعث توسعه و گسترش این صنعت مهم و فعال شدن اقتصاد شمال کشور شد.

از آثار و نوشته های به یادگار ماندگار کاشف السلطنه می‌توان قانون بلدیه، فواید راه آهن، رساله دستورالعمل زراعت چای و مجله ممات و حیات را نام برد.

کاشف السلطنه (پدر چای ایران) عامل توسعه دانش کشت و پرورش چای و بانی زیرساخت های علمی این صنعت اشتغالزا در ایران بوده است و هنگامی که برای استخدام کارشناسان چینی و همچنین واردات ارقام جدید چای به کشور چین سفر کرده بود، در راه بازگشت و در اثر سقوط اتومبیل به دره کشته می‌شود و با دیار چای و صنعت چای کشور خداحافظی می‌کند (۱۳۰8 ه.ش). جنازه کاشف السلطنه بر طبق وصیتش به لاهیجان حمل شد و در بالای تپه‌ای که خود زمین آن را خریداری کرده بود، تا بعد از مرگش آرامگاه ابدی‌اش باشد به خاك سپرده شد. ابهامات درباره‌ی كشته شدن كاشف السلطنه و شایعات اینكه نفر عقب او، پرتیوا، با گلوله او را كشته است (دیده شدن اثر یك گلوله در شقیقه جنازه کاشف السلطنه در هنگام دفن) و سپس اتومبیل را پرت كرده‌اند، همچنان پس از سال‌ها به صورت معما مانده است.

آرامگاه كاشف‌ السلطنه و موزه تاریخ چای ایران، در سال 1335 توسط انجمن ملی مفاخر کشور با معماری غفور گنجه‌ای ساخته شد و در آبان ماه سال ۱۳۷۵ با شماره ثبت ۱۷۶۹ به‌ عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌ است.

روحش شاد، نامش جاودان، یادش تا ابد گرامی باد

دکتر ابراهیم آذرپور (نویسنده کتاب لاهیجان پایتخت چای ایران)