بنابر تکنیک‌های جدید اندازه‌گیری مقدار گرمایش زمین، دمای سیاره‌مان از آستانه بحرانی تعیین‌شده در توافق پاریس (۱٫۵درجه سانتی‌گراد) عبور کرده و به نظر می‌رسد تا پایان این دهه از آستانه دیگری هم فراتر رود. اثرات منفی این گرمایش در خاورمیانه و ایران هم مشهود است.
نادیا زکالوند: یافته‌های جدید کارشناسان از گرم شدن کره زمین، هشداری جدی مبنی بر محدود کردن مقدار انتشار کربن، توجه بیشتر نشان دادن به بحران آب‌وهوا و مهار و کنترل گرمایش زمین است و اینکه تمام کشورهای دنیا باید برای این منظور دست به اقداماتی فوری بزنند.
دانشمندان دانشگاه‌های استرالیا، ایالات متحده و پورتریکو در مقاله‌ای که اخیرا منتشر شد، اعلام کردند دمای کره زمین از آستانه ۱٫۵ درجه سانتی‌گراد بالاتر از سطوح پیشاصنعتی، عبور کرده است.
آستانه ۱٫۵ درجه سانتی‌گراد، معیار علمی و سیاسی مهمی برای کاهش صدمات ناشی از گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی است که اکثر کشورهای جهان در توافقنامه ۲۰۱۵ پاریس، آن را پذیرفتند.
اما محققانی که هشدار جدید داده‌اند معتقدند، هنگام تعیین معیار ۱٫۵ درجه سانتی‌گراد فقط دمای مناطق خشک زمین در نظر گرفته شده است و به تغییرات تاریخی دمای اقیانوس‌ها اهمیتی داده نشده است و این نوع سنجش ایراد دارد.
بنابه گفته این محققان، اسفنج‌های دریایی، اسکلتی از جنس کربنات کلسیم دارند و به همین دلیل همچون بایگانی‌های دمای اقیانوس‌ها عمل می‌کنند و گزارش دقیق‌تری از دمای جهانی و گرمایش زمین ارائه می‌دهند.
محققان با بررسی اسفنج‌های دریایی ۳۰۰ساله به این نتیجه رسیدند که گرمایش زمین، ناشی از فعالیت‌های انسانی، یک دهه پیش‌تر از اندازه‌گیری معیار پایه ۱٫۵ درجه سانتی‌گراد پیشاصنعتی شروع شده بوده است. منظور از معیار پایه این است که فعالیت‌های انسانی باید به‌گونه‌ای کنترل شود تا از ۱٫۵ درجه سانتی‌گراد پیشاصنعتی بالاتر نرود.
اما در بررسی‌های محققان مشخص شده که سال ۲۰۲۲، برخی از مناطق مانند کالیفرنیا به ۱٫۵۴ درجه سانتی‌گراد رسیده بود و برای پیشگیری از بدتر شدن وضعیت، باید مقدار انتشار گازهای گلخانه‌ای تا پیش از رسیدن به پایان این دهه (میلادی) به‌سرعت به نصف برسد.
محققان هنگام ارزیابی معیار پایه جدید از گرمایش جهانی با داده‌های گرفته‌شده از اقیانوس‌ها، به این نتیجه رسیدند، با نرخ گرمایش فعلی، پیش از رسیدن به دهه ۲۰۳۰، آستانه ۲ درجه سانتی‌گراد را هم خواهیم گذراند که این گرمایش حتی تا سال ۲۰۳۵، به بیشتر از ۲٫۵ درجه سانتی‌گراد پیشاصنعتی افزایش می‌یابد و این سطح از گرمایش زمین، این سیاره را در خطر تغییرات اقلیمی و آب‌وهوایی شدیدی قرار خواهد داد.
ایران در دوران تغییرات اقلیمی ناشی از گرمایش زمین
ایران یکی از آسیب‌پذیرترین کشورهای خاورمیانه به تغییرات اقلیمی است. بنابر بررسی‌ها، ایران از نظر آلوده‌ترین کشورهای جهان با انتشار ۱٫۱۳۰ میلیون تن دی‌اکسید کربن در جایگاه هشتم ایستاده است و علت اصلی این انتشارها ناشی از وابستگی بالای کشور به نفت و گاز طبیعی است.
گرمایش زمین و انتشار گازهای گلخانه‌ای روی ایران اثرات منفی بسیاری گذاشته است و خطر بروز خشکسالی در این منطقه را تا حد بسیار زیادی افزایش داده است. از اثرات منفی گرمایش زمین باید به موارد زیر اشاره کرد:
کاهش منابع آبی
ترکیب تغییرات اقلیمی و آب‌وهوایی و همچنین مدیریت غلط منابع آبی، موجب کاهش شدید منابع آبی در ایران شده است. همچنین کاهش بارندگی تهدیدی برای تأمین آب آشامیدنی و همینطور آب آبیاری مورد استفاده در کشاورزی است.
برداشت بیش از حد سالانه آب‌های زیرزمینی و احداث بی‌رویه سد، سطح آب‌های زیرزمینی و تالاب‌ها و رودخانه‌ها را به‌شدت کاهش داده است.
اختلال در کشاورزی
افزایش شدید دما و تغییر الگوهای آب‌وهوایی ایران، بخش کشاورزی را با چالش‌های متعددی مواجه کرده است. کاهش بارندگی، الگوهای آبیاری سنتی را مختل کرده و پایداری شیوه‌های کشاورزی را به خطر انداخته است. از طرف دیگر، دمای بالا موجب افزایش سرعت تبخیر رطوبت خاک و صدمه به محصولات زراعی شده که این شرایط به‌نوبه خود روی سلامت و بهره‌وری دام هم اثر منفی برجا می‌گذارد.
افزایش مصرف انرژی
با افزایش دما و امواج گرمایی مکرر، تقاضای انرژی برای سرمایش به مقدار چشمگیری افزایش می‌یابد و بدین‌ترتیب مصرف انرژی در حد مخاطره‌آمیزی بالا می‌رود.
به خطر افتادن سلامت عمومی
بخش سلامت و بهداشت هم در اثر گرمایش زمین دستخوش تغییرات و مشکلاتی خواهد شد. به‌طور مثال، تغییرات اقلیمی موجب افزایش ابتلا به بیماری‌های عفونی و مسری می‌شود. مناطق زیادی در ایران وجود دارد که به‌دلیل عواملی چون سیل، کاهش کیفیت آب و افزایش تراکم جمعیت مستعد شیوع بیماری‌های مختلفی چون اسهال و وبا هستند. درضمن آلودگی هوا ناشی از افزایش دما، تهدید دیگری است که جان بسیاری از افراد را در معرض خطر قرار داده است.
چه باید کرد؟
تمام کشورهای حاضر در توافق ۲۰۱۵ پاریس (حدود ۱۹۵ کشور)، باید برای کاهش گازهای گلخانه‌ای و در نتیجه دمای کره زمین اقدام کنند که در این خصوص راه‌حل‌هایی هم ارائه شده است. ایران اگرچه در این توافق حضور ندارد، از این قاعده مستثنی نیست و باید تمهیداتی برای بهبود وضعیت اقلیمی خود در نظر بگیرد.
از این راه‌حل‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱. استفاده کمتر از سوخت‌های فسیلی
استفاده از سوخت‌های فسیلی همچون زغال،گاز و نفت، تغییرات اقلیمی را شدت می‌بخشد. تمام کشورها باید هرچه سریع‌تر وابستگی اقتصادی خود به این نوع سوخت‌ها را کاهش دهند.
۲. انرژی‌های تجدیدپذیر
استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر مانند نور خورشید، باد، امواج، جزر و مد، زیست‌توده، باران و گرمای زمین گرمایی به‌جای سوخت‌های فسیلی از انتشار گازهای گلخانه‌ای کم می‌کند.
۳. حمل‌ونقل پایدار
استفاده هرچه بیشتر از خودروهای برقی و کاهش وسایل نقلیه‌ای که از سوخت فسیلی استفاده می‌کنند و به حداقل رساندن سفرهای هوایی، نه‌تنها از انتشار گازهای گلخانه‌ای می‌کاهد، بلکه از آلودگی هوا هم کم می‌کند.
۴. محافظت از جنگل‌ها
وجود جنگل‌ها برای مقابله با تغییرات اقلیمی حیاتی است و محافظت از آنها یکی از بهترین راه‌حل‌ها برای کاهش تغییرات آب‌وهوایی است. قطع کردن درختان جنگل، به‌ویژه درختان بزرگ، باعث افزایش دمای محیط می‌شود. درختان بخش عظیمی از کربن منتشر شده در هوا را به خود جذب می‌کنند.
مصرف بهینه انرژی، کاهش استفاده از پلاستیک، کاشت بیشتر درخت و گیاه، استفاده از وسایل نقلیه‌ای چون دوچرخه یا وسایل نقلیه عمومی برای تردد، بازیافت و استفاده مجدد از محصولات، کاهش دورریز مواد غذایی و تمیز نگهداشتن محیط زیست از دیگر اقدامات کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و تغییرات اقلیمی است.