باید دید كه پیام مشخص جوزپ بورل از سوی ایالات متحده و واكنش ایران چیست.
به گزارش نجواخبر،در حالی كه روسیه و چین به فراخور تحولات به وجود آمده در سایه جنگ اوكراین پویایی كمتری از خود در این مذاكرات نشان داده و صرفا به حمایت از احیای برجام بسنده می‌كنند، ایران با متحد شدن دوباره اروپا و آمریكا در این پرونده روبه‌رو شده است. در چنین شرایطی باید دید كه پیام مشخص جوزپ بورل از سوی ایالات متحده و واكنش ایران چیست و آیا مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در نخستین سفر خود به تهران در دولت سیزدهم با دستان پر تهران را ترك خواهد كرد؟
مأموریت سخت بورل در تهران
سرگئی لاوروف: كمتر نه یك واژه بیشتر
جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با دستور كار نجات برجام عازم تهران شد. در حالی كه انریكه مورا، معاون او در چند ماه گذشته به تهران سفر كرده و با علی باقری، معاون سیاسی وزیر خارجه ایران دیدار و گفت‌وگوهایی داشته حالا بورل شخصا برای دور كردن مذاكرات احیای برجام از ایستگاه شكست دست به كار شده است. زمزمه‌ها درباره حضور احتمالی بورل در تهران از نشست خبری روز پنجشنبه حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه با سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه در تهران زده شد.
امیرعبداللهیان در بخشی از این نشست خبری با اشاره به رایزنی‌های بی‌وقفه علی باقری با انریكه مورا و تماس‌های خود با بورل وعده داد كه رایزنی‌ها برای احیای برجام به زودی از سر گرفته خواهد شد. بامداد جمعه به وقت تهران، انریكه مورا عكسی از شام كاری خود و جوزپ بورل با راب مالی، رئیس هیئت مذاكره‌كننده آمریكایی منتشر كرده و خبر داد كه مذاكرات برای احیای برجام یكی از محورهای اصلی این دیدار بوده است. انریكه مورا همچنین از قول رابرت مالی نوشت كه «ایالات متحده متعهد به بازگشت به معاهده برجام» است. دیداری كه برخی خبرنگاران در فضای مجازی از آن با عنوان شام آخر یاد كردند یا با اشاره به حضور بورل، مورا و مالی ادعا كردند كه این سه نفر آخرین افرادی هستند كه هنوز به احیای برجام و توافق با ایران امیدوارند. ساعتی پس از انتشار این تصویر، العربی الجدید خبر سفر جوزپ بورل به تهران را منتشر كرد. خبری كه صبح جمعه توسط سعید خطیب زاده، سخنگوی وزارت خارجه تأیید شد. خطیب‌زاده در این باره گفت: در این سفر كه در چارچوب رایزنی‌های جاری بین ایران و اتحادیه اروپا انجام می‌شود درباره مناسبات دوجانبه، برخی موضوعات منطقه‌ای و بین‌المللی و همچنین آخرین وضعیت مذاكرات رفع تحریم‌ها بحث و تبادل نظر انجام خواهد شد. جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز در توییتی درباره سفرش به تهران، دیپلماسی را تنها راه بازگشت به اجرای كامل برجام دانست و نوشت: به عنوان هماهنگ‌كننده برجام برای دیدار با حسین امیرعبداللهیان همتای خود و دیگر مقامات ذی‌ربط ایرانی به تهران سفر می‌كنم. دیپلماسی تنها راه بازگشت به اجرای كامل توافق و معكوس كردن تنش‌های فعلی است. به گزارش خبرگزاری فارس، سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا هم در بیانیه‌ای در خصوص سفر بورل اعلام كرد: جوزپ بورل به عنوان بخشی از تلاش‌های جاری برای بازگرداندن برنامه جامع اقدام مشترك (برجام) به اجرای كامل، در تاریخ ۲۴ تا ۲۵ ژوئن (جمعه و شنبه) به ایران سفر خواهد كرد. نماینده عالی به عنوان هماهنگ‌كننده برجام با حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه و سایر همتایان ذی‌ربط ایرانی دیدار و گفت‌وگو خواهد كرد.
سفر به تهران در میانه روزهای سخت
مذاكرات برای احیای برجام در چه مرحله‌ای قرار دارد؟ حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران در نشست خبری روز پنجشنبه با سرگئی لاوروف، همتای روسی درباره وضعیت مذاكرات وین گفت: «قطار مذاكره برای لغو تحریم‌ها به ایستگاه‌های سخت و نزدیك به نقطه پایان خودش رسیده است و گاهی اوقات ایجاب می‌كند كه توقف چند روزه یا توقف در یك ایستگاه خاص را در نظر بگیریم. گاهی این نیاز و درخواست طرف‌های مقابل مذاكره برای لغو تحریم‌ها بوده و گاهی اوقات ما برای جمع‌بندی و بازتعریف آخرین وضعیت گفت‌وگوها نیاز داشتیم كه چند روزی توقف و مكث در مذاكرات ایجاد شود. جمهوری اسلامی ایران برای رسیدن به توافق خوب، قوی و پایدار جدی است و ما مسیر دیپلماسی را كه مسیر درستی است، ادامه خواهیم داد و بار دیگر آمریكا را به واقع‌بینی برای رسیدن به مرحله نهایی مذاكرات دعوت می‌كنیم.
هرچند وزیر خارجه در این سخنان به وقفه چند روزه اشاره دارد اما رایزنی‌ها میان ایران و ۱+۴ از نیمه اسفندماه متوقف شده و تماس‌های پراكنده هرچند مداوم به ادعای تهران و واشنگتن با واسطه‌گری انریكه مورا ادامه داشته است. تهران می‌گوید كه در این تماس‌های غیرمستقیم با آمریكا چند ابتكار تازه را روی میز گذاشته و طرف آمریكایی را به انفعال و نادیده گرفتن این ابتكارها متهم می‌كند. در جانب آمریكا، مرغ به اصطلاح یك پا دارد و مقام‌های آمریكایی هم پیشنهادهای ایران را كلی‌گویی و هم فراتر از برجام خوانده‌اند. اصطلاحی كه به نظر می‌رسد اشاره به مطالبه ایران برای حذف نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از لیست به اصطلاح گروه‌های تروریستی ایالات متحده دارد. جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده چندی پیش اعلام كرد تصمیم خود را درباره این اختلاف مهم با تهران گرفته و نام سپاه را در لیست حفظ خواهد كرد.طرف ایرانی در پاسخ به پرسش‌های خبرنگاران درباره موضع ایران درباره تصمیم واشنگتن بر دو نكته تأكید كرده است: ۱٫ اختلاف میان ایران و آمریكا قابل فروكاستن به یك مورد نیست. ۲٫ برای تهران مهم‌ترین مسئله در مسیر احیای برجام، بهره‌مندی كامل اقتصادی از رفع تحریم‌هاست. در كنار این دو روایت رسمی، رسانه میدل ایست‌ای هفته گذشته ادعا كرد كه تهران در بسته‌های پیشنهادی كه به طرف آمریكایی داده از موضع ضرورت خروج نام سپاه از لیست گروه‌های به اصطلاح تروریستی عقب‌نشینی كرده اما مسئله رفع تحریم قرارگاه خاتم‌الانبیا و چند نهاد دیگر را مطرح كرده است. در حالی كه به ادعای این رسانه، طرف آمریكایی از این پیشنهاد استقبال نكرده است، مقام‌های رسمی ایران و ایالات متحده تاكنون توضیح مشخصی درباره مفاد این گزارش نداده‌اند. در حالی كه تا یك ماه قبل روایت طرف ایرانی این بود كه مذاكره میان ایران و ۱+۴ در همان اواسط اسفندماه به پایان رسیده و توپ در زمین آمریكا برای تصمیم‌گیری است این معادله با توجه به حمایت تروییكای اروپایی (فرانسه، بریتانیا و آلمان) از قطع‌نامه پیشنهادی آمریكا در شورای حكام علیه ایران و در نهایت تصویب آن به‌رغم رأی منفی چین و روسیه تغییر كرده است. هرچند كه طرف غربی ادعا می‌كند قطع‌نامه مصوب علیه ایران به دلیل برجاماندن اختلاف‌های پادمانی میان تهران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است، ایران این قطع‌نامه را سیاسی و ابزار‌سازی برای فشار بر تهران در مذاكرات وین می‌داند. ایران در واكنش به قطع‌نامه صادر شده از سوی شورای حكام سه گام برداشت كه مهم‌ترین آنها قطع اتصال ۲۷ دوربین فراپادمانی در تأسیسات هسته‌ای ایران بود. این اقدام ایران با واكنش رافائل گروسی، مدیركل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روبه‌رو شد كه ادعا كرد عدم دسترسی این نهاد به داده‌های دوربین‌های برجامی تداوم وضعیت سكون در مذاكرات برای احیای برجام را سخت كرده و در چنین شرایطی این مذاكرات ۳ تا ۴ هفته بیشتر زمان نخواهد داشت.
همزمان با این تحول منفی در رابطه ایران و تروییكای اروپایی در حوزه برجام، شورای روابط خارجی اتحادیه اروپا هم هفته گذشته در سند همكاری این اتحادیه با شوراهای همكاری خلیج فارس ایران را به فعالیت‌های ثبات‌زدا در منطقه غرب آسیا متهم كرد. در چنین شرایطی سفر جوزپ بورل به تهران در مقام مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا از اهمیت بسزایی برخوردار است و می‌تواند به شكسته شدن فضای منفی به وجود آمده تا حدودی كمك كند. فضایی كه بسیاری از تحلیلگران آن را غیرقابل تداوم برای مدت طولانی و منتهی به شكست مذاكرات احیای برجام و مرگ توافق می‌دانند. كوروش احمدی، دیپلمات و كارشناس سیاست خارجی درباره اهمیت سفر جوزپ بورل به تهران در این مقطع به «اعتماد» می‌گوید: سفر بورل به تهران در این مقطع زمانی اتفاقا به خاطر تنش موجود بسیار مهم است. واقعیت این است كه برجام در یكی از بلاتكلیف‌ترین مقاطع خود به سر می‌برد و دلیل آن نیز روشن نیست و طرف‌های برجامی نیز جز سخنان كلی چیزی نمی‌گویند. تقریبا اجماع وجود دارد كه ۹۹/۹۹ درصد از توافق نهایی شده است و مذاكراتی برای آن یك صدم درصد نیز انجام نمی‌شود. طرف ایرانی سخنانی خیلی كلی در مورد مانع توافق گفته است. آقای امیرعبداللهیان می‌گوید مشكل اصلی خروج سپاه از لیست گروه‌های تروریستی نیست، بلكه دستیابی به منافع اقتصادی ایران مشكل اصلی است كه با ادعای تكمیل ۹۹/۹۹ درصدی توافق مغایرت اساسی دارد. این به این معنی است كه مانع اصلی می‌تواند چیزی فرابرجامی و سیاسی باشد.
لذا سفر بورل در این مقطع می‌تواند تلاشی دیگر برای تعیین تكلیف نهایی باشد؛ خاصه آنكه به تازگی او با رابرت مالی هم به تفصیل گفت‌وگو كرده است. احمدی در پاسخ به این پرسش كه برخی منابع در ایران گفته‌اند تهران منتظر می‌ماند تا ببیند آیا بورل پیام متفاوتی از جانب آمریكا خواهد آورد یا خیر، در چنین شرایطی تا چه اندازه می‌توان به دستاورد این سفر امیدوار بود، می‌گوید: در پاسخ به این پرسش باید این را هم در نظر بگیریم كه منابع آمریكایی نیز مدعی شده‌اند كه «بسته سیاسی» كه در ۱۸ خرداد ایران اعلام كرد كه به طرف مقابل داده، «مبهم و غیر محتوایی» بوده است. به عبارت دیگر آمریكا مدعی است كه پیشنهادی محتوایی دریافت نكرده است. اینكه آیا گزارش میدل ایست‌ای در مورد پیشنهاد حذف تحریم قرارگاه خاتم‌الانبیا به جای خارج كردن سپاه از لیست FTO درست است یا خیر، روشن نیست. همچنین روشن نیست كه مسئله اوكراین تا چه حد در ملاحظات سیاسی طرفین نقش دارد. سؤال دیگر این است كه آیا ایران انتظار دریافت امتیازی در ازای صرف‌نظر كردن از مسئله لیست FTO دارد و منتظر شنیدن ابتكاری از سوی آمریكاست، یا خیر. اینها نكاتی است كه در جریان سفر بورل به تهران باید روشن شود. در هر حال، با توجه به ادامه جنگ اوكراین و بحران در بازار نفت از یك سو و قطع‌نامه اخیر شورای حكام آژانس ممكن است لازم باشد كه قضیه تا اوایل سپتامبر یك‌طرفه شود.
به گزارش «اعتماد»، نخستین سفر بورل به تهران در رسانه‌های غربی نیز با واكنش قابل توجهی روبه‌رو شد. خبرگزاری فرانسه این سفر را یك فاكتور مهم و موثر بر سرنوشت توافق دانست. ایران در خلال گفت‌وگوهای وین بارها تأكید كرده بود كه پس از تجربه خروج یكجانبه آمریكا از برجام و بازگشت تحریم‌ها این‌بار در مسیر احیای برجام خواهان ضمانت‌های اقتصادی برای بهره‌مندی از رفع كامل تحریم‌هاست. حضور جوزپ بورل در تهران در شكستن فضای پرتنش به وجود آمده مهم است، اما مهم‌تر از آن اراده سیاسی تمام طرف‌های حاضر در برجام و ایالات متحده برای احیای این توافق است. در حالی كه روسیه و چین به فراخور تحولات به وجود آمده در سایه جنگ اوكراین پویایی كمتری از خود در این مذاكرات نشان داده و صرفا به حمایت از احیای برجام بسنده می‌كنند، ایران با متحد شدن دوباره اروپا و آمریكا در این پرونده روبه‌رو شده است. در چنین شرایطی باید دید كه پیام مشخص جوزپ بورل از سوی ایالات متحده و واكنش ایران چیست و آیا مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در نخستین سفر خود به تهران در دولت سیزدهم با دستان پر تهران را ترك خواهد كرد؟